Η Συνθήκη του Σένγκεν και τα σύνορα της διάλυσης

Tου Νικου Κωνστανταρα

Τα δύο μεγαλύτερα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι η νομισματική ένωση και η συνοριακή ένωση, γνωστή ως Συνθήκη του Σένγκεν, όπου 400 εκατ., κάτοικοι 25 χωρών, κυκλοφορούν χωρίς συνοριακούς ελέγχους. Και τα δύο βασίζονται στην αρχή ότι κάθε μέλος επωμίζεται τις ίδιες ευθύνες και απολαμβάνει τα ίδια προνόμια – της απρόσκοπτης συμμετοχής σε έναν οργανισμό που του προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια και περισσότερες ευκαιρίες. Αυτό απαιτεί την εύρυθμη λειτουργία τής κάθε χώρας και της ανοικτής επικοινωνίας μεταξύ των μελών. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να ξέρει κάθε χώρα τις ευθύνες και τα προνόμιά της και να σηκώνει το βάρος που της αναλογεί. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται στο επίκεντρο μιας έντονης συζήτησης για το μέλλον του ευρώ και της συνοριακής ένωσης – μιας συζήτησης που μας αναγκάζει να δούμε για πρώτη φορά τους εαυτούς μας μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας και το κόστος της ανευθυνότητας. Και στις δύο περιπτώσεις, οι πολιτικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί ηγέτες μας ανέχτηκαν (και υπέθαλψαν) την ανικανότητα της δημόσιας διοίκησης να υπηρετήσει τις ανάγκες μιας σύγχρονης χώρας. Σήμερα η Ελλάδα παραμένει στην Ευρωζώνη χάρη στη βοήθεια των εταίρων της, ενώ απειλείται με αποπομπή από τη συνοριακή ένωση. Η κριτική αυτή είναι επικίνδυνη, επειδή αυτές τις μέρες φουντώνει πάλι η συζήτηση στην Ευρώπη για την παράνομη μετανάστευση και την ανάγκη να αναθεωρηθεί η Συνθήκη του Σένγκεν. Ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί απειλεί να αποσύρει τη χώρα του από τη συνθήκη, αν οι εταίροι της δεν συμφωνήσουν σε αυστηρότερα μέτρα κατά της λαθρομετανάστευσης. Η Δανία, η οποία αυτό το εξάμηνο προεδρεύει στην Ε. Ε., επανέφερε ελέγχους στα σύνορά της με τη Γερμανία και άνοιξε τη συζήτηση για ισχυρότερη συνεργασία των μελών της συνθήκης. Με όλα αυτά, αυξάνονται οι φόβοι πως η Ελλάδα –χώρα εισδοχής της πλειονότητας μεταναστών στον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο– κινδυνεύει να εξοστρακιστεί από τη συνοριακή ένωση. Τα τελευταία δύο χρόνια, όσο η «ελληνική κρίση» κυριαρχεί στα πρωτοσέλιδα του κόσμου, υποβόσκει και το θέμα της παραμονής της χώρας μας στη Συνθήκη του Σένγκεν. Οι εταίροι κατανοούν ότι η Ελλάδα έχει τεράστιες αστυνομικές και πολιτικές δυσκολίες όσον αφορά τη φύλαξη των συνόρων της. Αναγνωρίζουν, επίσης, τον ύπουλο ρόλο της Αγκυρας, η οποία από τη μία διευκολύνει την είσοδο στην Τουρκία πολιτών από χώρες της Βορείου Αφρικής και από την άλλη δεν δέχεται την επιστροφή τους όταν αυτοί συλλαμβάνονται εισερχόμενοι παρανόμως στην Ελλάδα. Η τουρκική πλευρά δεν δέχεται την επιστροφή μεταναστών αν η Ε. Ε. δεν συμφωνήσει πρώτα να διευκολύνει την είσοδο Τούρκων στην Ευρώπη. Αυτό που οι εταίροι μας δεν μπορούν να κατανοήσουν είναι γιατί δεν κάναμε όσα δεσμευτήκαμε να εφαρμόσουμε. Το 2010, υπό την πίεσή τους η Ελλάδα υιοθέτησε σχέδιο δράσης, το οποίο θα αντιμετώπιζε τα καυτά θέματα της μετανάστευσης, του ασύλου και της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων. Για την εφαρμογή του, οι εταίροι διέθεσαν 234 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2010–2012. Ενώ, λοιπόν, υπήρχε πίεση, υπήρχε σχέδιο, υπήρχαν και τα κονδύλια, το πρόβλημα παρέμεινε άλυτο. Οπως σημειώνει η Ομάδα Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα στην πρόσφατη τρίμηνη έκθεσή της, ακόμη δεν έχουν στελεχωθεί οι υπηρεσίες ασύλου και υποδοχής και της Αρχής Εφέσεων, και έτσι «οι νέες υπηρεσίες δεν λειτουργούν». Η έκθεση δεν κατονομάζει τα αίτια, αλλά είναι γνωστά σε όποιον έχει οποιαδήποτε εμπειρία από την ελληνική δημόσια διοίκηση: η γραφειοκρατία, η πολυπλοκότητα των διαδικασιών, η πολυαρχία (όπου χρειάζονται επτά υπουργοί για μία απόφαση), η έλλειψη υποδομών και η γενική κρατική δυσλειτουργία υπονομεύουν και τα καλύτερα «σχέδια δράσης». Ετσι, η Ελλάδα κατηγορείται ότι παραβιάζει τους κανόνες για τον έλεγχο της λαθρομετανάστευσης και της ανθρώπινης διαχείρισης μεταναστών και όσων αιτούνται άσυλο. Πέρυσι, η εισροή προσφύγων από τη Βόρεια Αφρική τάραξε τη σχέση της Γαλλίας με την Ιταλία. Σήμερα, δεκάδες χιλιάδες Σύροι αναζητούν καταφύγιο στην Τουρκία – και ίσως από εκεί στην Ευρώπη. Το ποτάμι της δυστυχίας είναι αστείρευτο. Εάν η Ελλάδα δεν λύσει τα χρόνια προβλήματα της διοίκησής της –αυτά που ταλαιπωρούν πολίτες, επισκέπτες και επιχειρήσεις– δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος φύλακας των συνόρων της Ενωσης. Με όλες τις συνέπειες τέτοιας αποτυχίας.