Οι διαδηλώσεις στην Τουρκία αποκαλύπτουν ένα πρόβλημα ταυτότητας

Σε όλη την Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα τριών αυτοκρατοριών στο παρελθόν, μεγάλοι οικοδομικοί γερανοί κρέμονται πάνω από εργοτάξια, αλουμινένιοι τοίχοι κλείνουν παλιές παραγκουπόλεις και ουρανοξύστες ξεπερνούν σε ύψος τους μιναρέδες των τζαμιών που κάποτε κυριαρχούσαν στον ουρανό: όλα αποδείξεις πως εδώ ήδη δρομολογούνται μεγαλεπήβολα σχέδια.

Για πολλούς Τούρκους, ωστόσο, αυτή η ανάπτυξη δεν αποτελεί τόσο πρόοδο, όσο έναν αντικατοπτρισμό της αυξανόμενης αυταρχικής φιλοδοξίας του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και της κυβέρνησης του. Η οργή και η πικρία «έβραζε» στους δρόμους τις τελευταίες ημέρες την ωρα που η αστυνομία έριχνε στους διαδηλωτές χημικά και νερό υπό πίεση, ενώ οι διαδηλωτές με τη σειρά τους επιτίθεντο σε μπουλντόζες και κοντέινερ που είναι τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο στο τελευταίο πάρκο που απέμεινε στο κέντρο της πόλης, το πάρκο Γκεζί.

Μία μεγάλη διένεξη έχει ξεσπάσει σχετικά με τον αστικό χώρο, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης διαμάχης για την τούρκικη ταυτότητα, όπου συμπλέκονται δύσκολα ζητήματα θρησκεύματος, κοινωνικής τάξης και πολιτικής. Αν και οι περισσότεροι εδώ αναγνωρίζουν πως η κάθε άρχουσα τάξη στη Τουρκία προσπάθησε να βάλει τη σφραγίδα της στην Κωνσταντινούπολη, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση πως κανείς δεν το επιχείρησε με τόση επιμονή όσο η τρέχουσα κυβέρνηση, της οποίας ηγείται το ισλαμιστικό κόμμα «Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» του κυρίου Ερντογάν - παρά την όποια αντίσταση δέχεται.

Ο Εντχέμ Ελντέμ, ιστορικός στο πανεπιστήμιο Μπογάζιτσι της Κωνσταντινούπολης, επέκρινε τη κυβέρνηση επειδή αποφάσισε να κάνει έργα μεγάλης κλίμακας χωρίς να προηγηθεί δημόσιος διάλογος. «Κατά μια έννοια, είναι μεθυσμένοι από την εξουσία, έχουν χάσει τα δημοκρατικά τους αντανακλαστικά και έχουν επιστρέψει στην ουσία της τούρκικης πολιτικής, δηλαδή τον αυταρχισμό», σημειώνει ο Ελντέμ.

Το τοπίο της Κωνσταντινούπολης, που άλλαξε τόσο γρήγορα, συμβολίζει τα διαφιλονικούμενα θέματα που χαρακτηρίζουν την σύγχρονη Τουρκία: Ισλάμ εναντίον κοσμικότητας και αγροτικό τοπίο εναντίον αστικού. Υπογραμμίζουν μια αναπτυσσόμενη οικονομία και μια αυτοπεποίθηση που εκφράζεται από την θρησκευτικά συντηρητική άρχουσα ελίτ, ανθρώπων που έρχονται σε αντίθεση με τον μετα-αυτοκρατορικό ζόφο που κυριαρχεί στα μυθιστορήματα του Ορχάν Παμούκ, του πιο διάσημου Τούρκου συγγραφέα, τιμημένου με Νομπέλ λογοτεχνίας.

Η δεκαετής διακυβέρνηση του Ερντογάν άλλαξε δραματικά τα τουρκικά ήθη, εγκαθιδρύοντας πολιτικό έλεγχο επί του στρατού. Κατάργησε κανόνες της παλιάς κοσμικής τάξης,όπως η έκφραση των θρησκευτικών πεποιθήσεων, γεγονός που καταδυκνύεται από τον μεγάλο αριθμό γυναικών που φοράνε μαντίλα. Την ίδια στιγμή μία τάξη ευσεβών καπιταλιστών μετακόμισε από την αγροτική Ανατολία σε μεγαλουπόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, μεγαλώνοντας ακόμη περισσότερο το ταξικό χάσμα.

Υπάρχουν κι άλλες λεπτομέριες στο τοπίο που υποδηλώνουν μεγάλες φιλοδοξίες αλλά και αντιπαραθέσεις: το

μεγαλύτερο αεροδρόμιο του κόσμου, το μεγαλύτερο τέμενος του κόσμου κι ένα προτεινόμενο κανάλι που θα χώριζε στα δυο την ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης, σχέδιο που είναι τόσο φιλόδοξο, ώστε ακόμη και ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του, ο ίδιος ο Ερντογάν, το χαρακτήρισε «τρελό».

«Γεννήθηκα και μεγάλωσα εδώ [στη Κωνσταντινούπολη], αλλά πλέον δεν έχει απομείνει τίποτα από τα νεανικά μου χρόνια που να με συνδέει με την πόλη αυτή», σημειώνει ο Ερσίν Καλαϊτζίογλου, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο Σαμπαντζί, ο οποίος παραπονιέται πως «στη πόλη πλέον φαίνεται να εχουν εισβάλλει απολίτιστοι χωρικοί από την Ανατολία». «Η Κωνσταντινούπολη στην οποία μεγαλώσαμε έχει πλέον χαθεί. Που είναι η Κωνσταντινούπολη; Πλέον όλα γίνονται για τα λεφτά», επισημαίνει ο 84χρονος Αρα Γκιουλέρ, αρμενικής καταγωγής, ο πιο διάσημος εν ζωή φωτογράφος της Πόλης.

Το ιδιο παράπονο έχει και ο 87χρονος Ντογκάν Κουμπάν, ο πιο γνωστός ιστορικός της Κωνσταντινούπολης. «Η κυβέρνηση δεν συμβουλεύτηκε κανέναν, ούτε εμένα που ειμαι ο ιστορικός της πόλης. Το μόνο πράγμα που την ενδιαφέρει να διαφυλάξει είναι τα τεμένη», λεει ο Κουμπάν, καταλήγοντας πως «η κυβέρνηση αγνοεί την προϊσλαμική ιστορία της Κωνσταντινούπολης, αδιαφορώντας για τη προστασία κάποιων συγκεκριμένων αρχαιολογικών μνημείων. Η συντήρηση αρχαιοτήτων αποτελεί ένα εκλεπτυσμένο κομμάτι ενός πολιτισμού και σίγουρα τμήμα της ευρωπαϊκής κουλτούρας».

ΤΟ ΒΗΜΑ - ΝΕW YORK TIMES