Ο ψυχρός πόλεμος με τους αγωγούς και η ευκαιρία της Ελλάδας

Του ΝΙΚΟΥ ΜΕΛΕΤΗ

Σε θέατρο μιας από τις πιο σκληρές συγκρούσεις του νέου Ψυχρού Πολέμου, που έχει κλιμακωθεί με την κρίση της Κριμαίας, μετατρέπεται η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και των Βαλκανίων.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσία επιζητεί την ενίσχυση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης και η Δύση επιχειρεί να στρέψει το ίδιο το όπλο της ενέργειας στην καρδιά της Μόσχας για να περιορίσει την οικονομική και πολιτική επιρροή της και τη νεκρανάσταση μιας νέας Σοβιετικής Ενωσης.

Η ξαφνική ανακοίνωση του Ρώσου προέδρου Βλ. Πούτιν από την Αγκυρα, μετά τη συνάντησή του με τον Τ. Ερντογάν, ότι ματαιώνεται το πιο μεγαλεπήβολο ενεργειακό σχέδιό του, αυτό του South Stream, δημιουργεί ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό και νέες ισορροπίες στο μεγάλο παιχνίδι για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Η εξέλιξη δεν αφορά μόνο την οικονομική διάσταση της εξασφάλισης φθηνής, καθαρής και άφθονης ενέργειας για τις ευρωπαϊκές οικονομίες, αλλά καθορίζει και τη νέα παγκόσμια ισορροπία στον κρίσιμο χώρο της Ευρασίας.

Ηδη την Τετάρτη στις Βρυξέλλες, στην ευρωαμερικανική συνάντηση της ύπατης εκπροσώπου για την Εξωτερική Πολιτική Φεντερίκα Μογκερίνι και του Αμερικανού ΥΠΕΞ Τζ. Κέρι εστάλη το μήνυμα ότι η ακύρωση του South Stream δεν θα καταστήσει την Ευρώπη πιο ευάλωτη σε ενδεχόμενες διακοπές προμήθειας ενέργειας μέσω της Ουκρανίας. Το μήνυμα είναι ότι οι χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης δεν θα αφεθούν στην τύχη τους, αλλά θα τους εξασφαλίσουν εναλλακτικές πηγές ενέργειας…

Η απειλήΟι ενεργειακοί πόροι αποτελούν το μεγάλο όπλο της ρωσικής οικονομίας και πάνω σε αυτούς στηρίχτηκε το οικονομικό «θαύμα» των τελευταίων ετών, καθώς χρηματοδοτήθηκε ένα σημαντικό εξοπλιστικό πρόγραμμα για τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Συγχρόνως με τα προνομιακά συμβόλαια ως σχεδόν αποκλειστικός προμηθευτής φυσικού αέριου της Ευρώπης (με τη Νορβηγία και την Αλγερία να ακολουθούν σε μεγάλη απόσταση), ο Βλ. Πούτιν αποκατέστησε σημαντικά το κύρος της άλλοτε υπερδύναμης Ρωσίας.

Οι ΗΠΑ από καιρό έχουν αναγάγει σε μείζον στρατηγικής σημασίας ζήτημα την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα και την ανάδειξη νέων εναλλακτικών πηγών και οδών μεταφοράς ενέργειας. Αλλά με τις χώρες της Βαλτικής, της Κ. Ευρώπης και των Βαλκανίων να έχουν μόλις βγει από την περιπέτεια του σοσιαλιστικού πειράματος, ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να απαιτηθεί η διακοπή των σχέσεων με τη Ρωσία. Ομως τώρα πια, 25 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, η Δύση θεωρεί ότι έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει εν τη γενέσει της την απειλή που αντιπροσωπεύει η Ρωσία.

Η κίνηση του προέδρου Πούτιν να στηρίξει την απόσχιση της Κριμαίας ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τη Δύση, καθώς κανείς δεν πιστεύει ότι μια πανίσχυρη Ρωσία μπορεί να σταματήσει εκεί. Στον νέο αυτό Ψυχρό Πόλεμο, η ενέργεια έχει καθοριστικό ρόλο. Το μεγάλο σχέδιο της Μόσχας είναι η απαλλαγή από ενοχλητικούς μεσάζοντες, όπως η Ουκρανία, και πιθανόν μελλοντικά και η Λευκορωσία, που έχουν τη δυνατότητα να κλείνουν οι ίδιες τις βαλβίδες των αγωγών που μεταφέρουν το φυσικό αέριο στην Ευρώπη.

Ο μεγάλος αγωγός Nord Stream που φθάνει από τη Ρωσία υποθαλάσσια στη Γερμανία ήταν ένα πρώτο μεγάλο βήμα για απευθείας προμήθεια φυσικού αερίου στον μεγαλύτερο πελάτη της Μόσχας, το Βερολίνο. Ο South Stream, όπως τον σχεδίασαν ο Βλ. Πούτιν και ο πρόεδρος της Gazprom Αλ. Μίλερ, ήταν ο κάτω «βραχίονας» μιας (ενεργειακής) «τανάλιας» που θα έσφιγγε την Ευρώπη. Παρακάμπτοντας την προβληματική Ουκρανία, με τον αγωγό αυτό η Ρωσία θα αποκτούσε απευθείας πρόσβαση στις αγορές των Δ. Βαλκανίων, της Ουγγαρίας και της Αυστρίας, με δυνατότητα επέκτασης προς την Ελλάδα και την Ιταλία.

Το σχέδιο της Ρωσίας ήταν απολύτως φανερό. Ομως οι χώρες που θα επωφελούνταν από την εξασφάλιση σχετικά φθηνής ενέργειας δεν είχαν άλλη εναλλακτική. Ετσι ανέλαβαν δράση οι Βρυξέλλες, που, καθώς η Βουλγαρία και η Ρουμανία έγιναν μέλη της ΕΕ, η Κομισιόν ήγειρε θέμα συμβατότητας με την κοινοτική νομοθεσία και το λεγόμενο «τρίτο ενεργειακό πακέτο», όπου μια εταιρεία δεν μπορεί να είναι προμηθευτής και συγχρόνως να κατέχει υποδομές μεταφοράς, όπως συνέβαινε με την Gazprom.

Στη διελκυστίνδα αυτή ήρθε να προστεθεί και η καχυποψία της Βουλγαρίας, που ενώ οι μετοχές της ανέβαιναν σε Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον βρισκόταν εξαρτημένη 100% από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Ολα αυτά, σύμφωνα με τις τουρκικές εφημερίδες, έκαναν τον Πούτιν να εξομολογηθεί στον Ερντογάν ότι «τους βαρέθηκε πια τους Βούλγαρους» και να αποφασίσει να εγκαταλείψει το έργο των 50 δισ. δολαρίων. Για πολλούς αναλυτές η κίνηση αυτή είχε μια δόση εκβιασμού της Ευρώπης να άρει τις επιφυλάξεις της, μια και δεν έχει βρεθεί προς το παρόν εναλλακτική πηγή ενέργειας, ούτε οι ΗΠΑ μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των χωρών αυτών.

Κατρακυλάει το ρούβλι
Σύμφωνα με άλλους όμως αποτελεί κίνηση αδυναμίας του Βλ. Πούτιν, που βλέπει τις τιμές του πετρελαίου να κατακρημνίζονται και μαζί με αυτές το ρούβλι, αλλά και να περιορίζεται η μοναδική πηγή εσόδων για τη ρωσική οικονομία. Με την κωλυσιεργία τόσων ετών ο Βλ. Πούτιν κινδύνευε να χάσει την πρωτοβουλία των κινήσεων, καθώς πλέον ήταν σαφής η προσπάθεια της Ευρώπης και της Ουάσιγκτον να βρεθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας, οι οποίες έτσι θα εξουδετέρωναν το ενεργειακό «όπλο» της Ρωσίας.

Ετσι, ο Βλ. Πούτιν ήταν υποχρεωμένος να κινηθεί γρήγορα. Και σε μια στιγμή κατάργησε τον South Stream, προβάλλοντας τον αγωγό που ήδη ονομάστηκε Turk Stream, καθώς με υποθαλάσσια διαδρομή στη Μαύρη Θάλασσα θα μεταφέρει το φυσικό αέριο στην Τουρκία με στόχο τη δημιουργία ενός κόμβου λίγο πριν τα ελληνοτουρκικά σύνορα.

Το σχέδιο αυτό όμως που ανακοίνωσε ο ίδιος ο Πούτιν έχει σοβαρά «αγκάθια»: αν ο South Stream είχε πρόβλημα συμβατότητας με την κοινοτική νομοθεσία, γιατί αυτό θα αλλάξει με τον νέο αγωγό; Και πάλι, για να φθάσει το φυσικό αέριο στα Δ. Βαλκάνια, στην Κ. Ευρώπη ή στην Ιταλία, θα πρέπει να περάσει είτε από τη Βουλγαρία (κάτι μάλλον απίθανο λόγω και των αντιρωσικών αισθημάτων σημαντικών πολιτικών δυνάμεων της χώρας) είτε από την Ελλάδα…

Δεν λείπουν βεβαίως και τα δημοσιεύματα (όπως των «Financial Times») που ευθέως αναφέρουν ότι ένας από τους λόγους ακύρωσης του South Stream ήταν η ελλιπής χρηματοδότηση.

Με τις ρωσικές τράπεζες να αναζητούν ρευστότητα στα ρωσικά αποθεματικά, τις ξένες τράπεζες να μην προσφέρουν δανεισμό στις ρώσικες εταιρείες, τη ζήτηση στην Ευρώπη από τα 500 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) να έχει πέσει πέρσι στα 448 bcm και φέτος να αναμένεται ακόμα χαμηλότερη λόγω της ύφεσης και της ευρύτατης χρήσης φθηνού άνθρακα, η υλοποίηση ενός πανάκριβου έργου, που έχει κυρίως γεωπολιτικό χαρακτήρα, έμοιαζε με μια αυτοκαταστροφική φενάκη. Ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Μπ. Μπορίσοφ δεν τέλειωσε μόνο τον South Stream.

Ηταν ο ίδιος που φρόντισε πολύ νωρίς να «σκοτώσει» δύο ακόμη ρωσικά σχέδια: τον αγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη (στο οποίο βοήθησε και ο Γ. Παπανδρέου) και τον πυρηνικό σταθμό ενέργειας Belene, που θα κατασκεύαζε στη Βουλγαρία η Ρωσία. Η Τουρκία εμφανίζεται ως ο κερδισμένος της ανατροπής που επιχειρεί στο ενεργειακό παιχνίδι ο Βλ. Πούτιν. Με τη συμφωνία που υπέγραψαν οι κ. Πούτιν και Ερντογάν, η Τουρκία θα προμηθεύεται αυξημένες ποσότητες φυσικού αερίου από τη Ρωσία με έκπτωση από 6%, ενώ ο νέος αγωγός που εξήγγειλε ο Ρώσος πρόεδρος και για τον οποίο υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας η Gazprom και η τουρκική κρατική εταιρεία BOTAS θα έχει δυνατότητα μεταφοράς 63 bcm, εκ των οποίων τα 14 bcm θα κατευθυνθούν στην τουρκική αγορά.

Ετσι όμως η Τουρκία, μην έχοντας εναλλακτικές πηγές ενέργειας, παραδίδεται απολύτως στην ενεργειακή εξάρτηση από τη Μόσχα και μετατρέπεται σε «μέσο» για την επέκταση της ρωσικής επιρροής μέσω του φυσικού αερίου. Η απροθυμία του Τ. Ερντογάν να ακολουθήσει η χώρα του την Αμερική και την Ευρώπη στις κυρώσεις εις βάρος της Μόσχας, τον καθιστούν ακόμη λιγότερο αξιόπιστο ως σύμμαχο και εταίρο. Τα διλήμματα για την Τουρκία θα είναι ακόμη μεγαλύτερα, όταν θα πρέπει να διαχειρισθεί με τη Μόσχα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής όπως είναι η Κριμαία, η Μαύρη Θάλασσα και η Συρία, όπου τα συμφέροντά της είναι διαμετρικά αντίθετα με εκείνα της Ρωσίας.

Η μεγάλη κρίση και σύγκρουση για το μέλλον της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης φέρνουν στο προσκήνιο τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου και αναδεικνύουν σε κεντρικό ρόλο την Ελλάδα και την Κύπρο.

Ραντεβού στις ΒρυξέλλεςΤο σχέδιο East Med, του αγωγού που θα μεταφέρει το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου στην Ελλάδα και από εκεί στα Βαλκάνια και στην Κ. Ευρώπη αλλά και στην Ιταλία, έχει κερδίσει κατ’ αρχάς το ενδιαφέρον των Βρυξελλών. Ομως η εξασφάλιση εναλλακτικής πηγής ενέργειας σε μια τόσο δύσκολη στιγμή για την Ευρώπη είναι στρατηγικής σημασίας σχέδιο, πολύ περισσότερο όταν και το Ισραήλ, για λόγους που αφορούν τους δικούς του γεωπολιτικούς σχεδιασμούς και προκλήσεις, ευνοεί και υποστηρίζει σθεναρά την εξαγωγή και των δικών του ποσοτήτων φυσικού αερίου μέσω του East Med προς την Ευρώπη.

Αύριο στις Βρυξέλλες οι υπουργοί Ενέργειας της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ Γιάννης Μανιάτης, Γιώργος Λακκοτρύπης και Σιλβάν Σαλόμ έχουν ζητήσει και θα έχουν συνάντηση με τον Επίτροπο Ενέργειας Μάρος Σέφκοβιτς, για να παρουσιάσουν το σχέδιο και να ζητήσουν τη στήριξη της ΕΕ στην προώθηση αυτού του έργου και την εξασφάλιση ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, που θα δελεάσει και τις αμερικανικές και ισραηλινές εταιρείες Noble Energy και Delek, οι οποίες έχουν άμεση ανάγκη από ρευστότητα. Ενα σημαντικό επιχείρημα σε αυτό το μεγάλο ενεργειακό παιχνίδι είναι ότι, εκτός από την εξάρτηση των πηγών ενέργειας, υπάρχει και η εξάρτηση των οδών μεταφοράς της. Και η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά σε αγωγούς που περνούν σχεδόν εξ ολοκλήρου από την Τουρκία. Αρκεί να κοιτάξει κανείς το πρόσωπο και τα πεπραγμένα του Τ. Ερντογάν και θα κατανοήσει αμέσως τους κινδύνους.

http://WWW.ETHNOS.GR - E-mail: nmeletis@pegasus.gr – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΡΩΣΙΚΗ ΠΡΟΕΔΡΙΑ